Değerli Taşlar Serisi

Bakır Mineralleri Grubu

Bakır minerallerinin toplam sayısı 165’in üzerindedir. Bunların çoğu sanayide kullanım alanlarına sahiptir. Bunlar arasında malakit, azurit, kalkopirit (chalcopyrite) ve krizokol (chrysocolla) gibi minerallerin yaygın olmamakla birlikte değerli taş olarak kullanıldığı görülmektedir. Aşağıda bunlardan daha bilinen iki tanesi hakkında kısaca bilgi verilecektir. 

Malakit

Malakit

Malakit (Malachite)

‘Malahit’ şeklinde yazıldığı ve kullanıldığı da görülmektedir. Bakır ve karbonat bileşimli bir mineraldir. Doğada genellikle bakır sülfürleriyle, özellikle kalkopiritle birlikte ve bunların yataklarında bulunur. Çoğunlukla üst yüzeyi yumrulu, yuvarlak, salkım benzeri şekillerdedir. Kristal yapılı olanlarına daha nadir rastlanır. Kristalleri monoklinik (hiçbir yüzü diğeri ile aynı ölçüde olmayan) şekilde yapılanmıştır. Sertliği 3.5 ile 4 arasında değişmektedir. Rengi yeşil ve koyu yeşil arasında değişen saydam olmayan bir yapısı vardır. İşlenmiş bir malakit taşı üzerinde yeşilin tonları dalgalı bir yapı gösterecek şekilde sıralanmıştır. Bu dalgalı ton geçişleri taşa ayrı bir güzellik katmaktadır. Güzel örnekleri değerli taş olarak değerlendirilen malakit, dünyada Sibirya, Macaristan, Almanya, Amerika, Avusturalya, Güney Batı Afrika'da çıkartılmaktadır. Türkiye'de bakır yataklarında, özellikle Karadeniz bölgesinde Küre’de çıkartılmaktadır. 

Azurit

Azurit

Azurit (Azurite)

Bakır, karbon, oksijen ve hidrojen elementlerini içeren azurit, yumuşak bir mineraldir. Sertlik derecesi 3.5 ile 4 arasında değişmektedir. Çakı ile rahatlıkla çizilebilir. Saydam değildir. Doğada büyük kütleler halinde bulunmaktadır. Kristalleri monoklinik yapıdadır. Koyu mavi (çivit) rengindedir. Eski çağlardan beri bilinen ve kullanılan azurit, ortaçağda resim boyalarının yapımında kullanılıyordu. Ancak aradan uzun zaman geçtikten sonra azurit hammaddeli boyaların havadan nem alarak renklerinin açıldığı ve yeşile döndüğü tespit edildi. Günümüzde 13. ve 14. yüzyılın ünlü çalışmalarından bazılarında, özellikle  Floransa’lı ressam Gıotto di bondone’nin (1267-1337) resimlerinde yapıldığı dönemde mavi olan gökyüzü şu anda yeşildir. Bu durum daha önceden tahmin edilememiş, yüzyıllarca süren bir kimyasal reaksiyon sonucu azuritin malasite dönüşmesinden başka bir şey değildir. Azurit minerali suyun yanı sıra ısıdan da çabuk etkilenmekte ve renk değişimine uğramaktadır. Gerek bu nedenle gerekse yumuşaklığı yüzünden değerli taş olarak kullanılması yaygın değildir. Yine de doğal renginin etkileyiciliği nedeniyle insanlar bu taşı önemsemişler ve kullanma eğiliminde olmuşlardır. Hatta azuritten yapılma takılarını doğal koşullarına uygun saklayarak muhafaza eden meraklıları bulunmaktadır. Türkiye'de bakır yataklarında, özellikle Karadeniz bölgesinde Küre’de çıkartılmaktadır.

Feldspat Grubu

Bu gruba dahil birçok mineral vardır. İçlerinde kristal yapılı olan bazıları değerli taş olarak kullanılmaktadır. Bunlardan Aytaşı, lacivert taşı, labradorit, ortoklaz ve amazon taşı en bilinenleridir.

Aytaşı

Aytaşı Takılar

Aytaşı (Moonstone)

Sodyum, potasyum alüminyum silikat bileşimi olan aytaşı, feldspat gurubu mineraller içinde değerlendirilmektedir. Rengi krem ve şampanya tonlarından, sarı, turuncu, açık mavi, gri hatta siyah tonlarına kadar değişiklik göstermektedir. Parlak mavi tonları nadir çıkartılmaktadır ve daha değerli kabul edilmektedir. Sertlik derecesi 6 olan aytaşı, saydam ve yarı saydam bir yapıya sahiptir. Aytaşının en dikkat çekici özelliği renk oyunları gösteren janjanlı bir yapıya sahip olmasıdır. Aytaşını değerli ve özel kılan sergilemiş olduğu bu ışık oyunlarıdır. Işık oyunlarının daha iyi görülebilmesi için aytaşları genellikle kaboşon denilen yuvarlak biçimli olarak kesilirler. Eski Yunan’da insanlar bu taşın içinde ay ışığının yansımaları olduğuna inanıyorlardı. Taşın adı bu inanış temelinde koyulmuştur. Sri Lanka’da bu taş, tarih boyunca kadınlar için vazgeçilmez bir mücevher olmuştur. Hindistan'da insanlar geleceklerinin bu taşa yansıdığına inanır ve hayallerinin gerçekleşmesi için 'hayal taşı' dedikleri aytaşını yanlarında taşırlardı. Arabistan'da bereket ve bolluk taşı olarak bilinir ve evlerde saklanırdı. Günümüzde ise mücevher tasarımcılarının takı taşı olarak kullandıkları taşlar arasında yer almaktadır. Dünya üzerinde ağırlıklı olarak Hindistan’dan çıkartılmaktadır. Sentetik olarak yapılanlarında, saydamlık ve ışıltı taşın her tarafına eşit şekilde dağılmıştır. Gerçek Aytaşlarında ise hem saydamlık hem de taşın yansıttığı ışık her bölgede aynı değildir.

Lacivert Taşı (Lapis lazuli)

Lacivert Taşı (Lapis lazuli)

Lacivert Taşı / Lapis Lazuli (Lazurite)

Çeşitli mineralin birleşmesinden meydana geldiği için mineral olarak değil ‘kaya’ olarak sınıflandırılması teknik açıdan daha doğru olabilir. Mineral olarak sınıflandırıldığında, silikatlı mineraller arasında feldspatoidler grubu içinde değerlendirilebilir. Farklı mineraller içerdiğinden kesimi zordur. Genellikle kaboşon kesim (yuvarlak kesim) yapılmaktadır. Kübik biçimli kristalleşir ancak kristal biçimleri doğada nadir bulunur. Daha çok büyük kütleler halinde çıkartılmaktadır. Saydam olmayan lacivert taşının sertliği 5.5 civarındadır.

Kelime olarak ‘mavinin taşı’ veya ‘gökyüzü taşı’ anlamına gelen lapis lazuli dilimizde ‘lacivert taşı’ olarak ya da ‘lapis lazuli’ şeklinde kullanılmaktadır. Adından da anlaşıldığı gibi lacivert renkli ve değerli bir taş çeşididir. Eski Yunan toplumunda içinde altın damarları olan mavi renkli taş anlamında ‘sarpphirus’ olarak adlandırılıyordu. Lacivert taşının içinde altın rengi görünüm yaratan mineralin prit olduğu sonraki çağlarda anlaşılmıştır. Lacivert taşının Afganistan’da zengin yatakları bulunmaktadır. Bu yataklardan antik dönemde Mısır firavunları için taş çıkartıldığı bilinmektedir. Eski Mısır’da lapis lazuli kullanılarak yapılmış çok sayıda malzeme Kahire Müzesi’nde sergilenmektedir. Eski Mısır’da kadınların bu taşı toz haline getirdikten sonra göz farı olarak kullandıkları bilinmektedir. Eski Mısır’ın genç yaşta ölen firavunlarından Tutankamon’un mezar lahiti bu taşla kaplanmıştır. Antik Sümer kraliyet mezarlarında lapis lazuliden yapılmış sayıları 6000 kadar küçük heykelciğin yanı sıra çok sayıda boncuk, tabak ve silindir mühür bulunmuştur. Sümer ve Akad yazıtlarında lapis lazuli, kralların zenginlik ve ihtişamını tamamlayan bir taş olarak belirtilmiştir. Roma döneminde ise bu taşın güçlü bir afrodizyak olduğuna inanılıyordu.

Labradorit

Labradorit

Labradorit (Labradorite)

Sodyum, potasyum alüminyum silikat bileşimi olan labradorit, feldspat gurubu mineraller içinde değerlendirilmektedir. Siyah, beyaz, gri, kırmızı, sarı, turuncu, mavi ve yeşil tonlarında olabilmektedir. Kendine has bir parlaklığı vardır. Sertlik derecesi 6 ile 6.5 arasında değişmektedir. Saydam ya da yarı saydam olabilir, triklinik sistemde kristalleşmiştir.Labradoritin özelliği hareket ettirildiğinde veya yeri değiştirildiğinde renginin de değişmesidir. Renk değişmeleri taşın yapısında bulunan manyetit parçaların ışığı yansıması sonucu gerçekleşmektedir. Çoğunlukla yeşil ve mavi arası geçişleri olmaktadır. Bazen de mor, altın sarısı ya da kırmızı renk geçişleri olan taşlara rastlanmaktadır. Bu renk oyunları ve yanardöner özelliği mü­cevher taşı olarak benimsenmesini hızlandırmıştır. Beyaz olanı aynı aileden aytaşı (moonstone)  ile karıştırılmaktadır. Koyu renkte olanlarını ise ışıltılarından ayırt etmek kolaydır. İlk olarak 1770 yılında Kanada'da Labrador sahillerinde bulunması sebebiyle adına Labradorit denilmiştir. Kanada, Hindistan, Orta Amerika, Madagaskar, Norveç, Finlandiya ve Rusya'daki maden yataklarında çıkartılmaktadır. 1962 yılında Finlandiya’dafarklı bir labradorit türü bulunmuş ve ‘spektrolit’ olarak adlandırılmıştır. SpektrolitFinlandiya'nın ulusal taşı olarak kabul edilmektedir. Eski çağlarda yapılan inşaatların temelinde labradorit taşı koyulur ve taşın yapılan inşaata şans getireceğine inanılırdı. Ülkemizde 1970’li yıllarda Trakya Bölgesi’nde labradorit çıkartıldığı bilinmektedir.
 

Ortoklaz

Ortoklaz

Ortoklaz (Orthoclase)

Bir potasyum feldspat mineralidir. Yarı saydam yapılı olan ortoklazın nadiren saydam olanlarına rastlanır. Düzgün kırıklar halinde oluşmuş kristal yapılanması monoklinik biçimlidir. Kristal olanları etkileyici güzelliktedir. Camsı bir parlaklığa sahiptir. Sertlik derecesi 6 ile 6.5 arasında değişmektedir. Genellikle beyaz, krem, sarı, açık pembe bazen kırmızıya yakın tonlardadır. Adının kökeni Yunanca kaynaklıdır ve ‘düz kırıklı’ anlamındadır. Ortoklaz kristaller mücevher olarak değerlendirilen değerli taşlar arasındadır. 

Amazon Taşı (Amazonit)

Amazon Taşı (Amazonit)

Amazon Taşı / Amazonit (Amazonstone)

Sarı-yeşil ve mavi-yeşil arasında renk yapılanması gösteren bir feldspat çeşididir. Camsı parlaklığı ile dikkati çeker ve benzer renkli diğer taşlardan ayırt edilebilir. Çarpıcı yeşil rengini içinde bulunan kurşun kaynaklı minerallerden alır. Donuk ya da yarı saydam bir yapısı vardır. Kristal yapıda olanları, triklinik sistemine göre şekillenmiştir. Sertlik derecesi 6’dır. Amazon taşı renk değişimlerini daha iyi yansıtabilmesi için genellikle kabaşon şeklinde (yuvarlak biçimli) kesilmektedir. Aranılan bir mücevher taşıdır. Taşın adı bulunduğu bölge olan Güney Amerika’daki Amazon Nehri’nden gelmektedir. Günümüzde amazon taşı kaynaklarının bulunduğu başlıca ülkeler arasında, Kanada, Madagaskar, Meksika, Nabibya, Rusya, Tanzanya ve Zimbabve sayılabilir.

Yavuz İşçen / Ankara

Kasım 2011

e.mail: yavuziscen@gmail.com

www.cappadociaexplorer.com